Top Bar Hive
Omschrijving van kenmerken
Een Top Bar Hive (TBH) is letterlijk vertaald een Boven Lat Kast. Het is dus een bijenkast met alleen bovenlatjes (dus geen raampjes).
Die bovenlatjes hebben dan een breedte van 3,5 centimeter met aan de onderkant een raat-beginnetje van kunstraat (of door - aan - de onderkant driekantig te maken en dit met een beetje was in te smeren).
Er wordt voorkomen dat de bijen de raten aan de kastwanden vast maken door die kastwanden schuin naar binnen te laten lopen. De bijen zouden die kast wanden dan als bodem interpreteren en hier minder aan vast bouwen. Ook als de bijen er wel aan vastbouwen dan is het naar boven halen van een dergelijke raat toch gemakkelijker (want er ontstaat bij optillen sneller enige afstand tussen raat en wand; een verticale raat moet je immers helemaal tot boven de kast tillen voordat deze los is van de kast). Door de schuine wanden is ook de vorm van de raten natuurlijker, in die zin dat er geen lege hoeken aan de raat zitten.
Een TBH kun je tamelijk flexibel vergroten of verkleinen m.b.v. een tussenwand.
Omschrijving vanuit historie
De Kenya top-bar hives (KTBH’s) zijn ontwikkeld door samenwerking van bijenteelt-experts uit vele landen. De eerste aanzet daartoe was dat Penelope Papadopolou in de jaren zestig van de vorige eeuw de Greek hive met top bars in Rhodesië (nu Zimbabwe) introduceerde (Crane, 1990). De Greek hive, het archetype, was al eerder gerapporteerd en getekend door Sir George Wheler (1682). Potten met top bars uit Kreta werden gefotografeerd (1930) door Dr. Jacob Spon uit Frankrijk (Bone, 1966; Crane, 1990 & 1999).
De behoefte om de bijenteelt met traditionele, lange cylindrische kasten en korven in de Afrikaanse bijenteelt te verbeteren met een zogenaamde intermediate hive, een eenvoudig tussenmodel tussen traditionele fixed-comb hives en moderne movable-comb hives, won steeds meer veld. De kast is voornamelijk ontwikkeld in Londen (Tredwell & Paterson, 1965), in Guelph (Canada) en in het National Beekeeping Institute (Kigatiira, Paterson & Muya) in Nairobi. Vandaar uit is het model over vele landen in Afrika verspreid, met allerlei variatie.
De lengte van de kast komt overeen met die van de traditionele kasten en korven en de lange kasten in Europa. De bovenlatten van de top-bar hives hebben een vorm, wigvormig of met een richel of groef, en een breedte (gewoonlijk 32 mm voor de Afrikaanse honingbij) die ervoor zorgen dat de bijen de raten precies langs de lat bouwen, ook al lukt dat niet altijd. Criss-cross bouw komt nogal eens voor bij wilde bouw. De bijeningang, bestaande uit een aantal ronde openingen, zitten in Kenia doorgaans aan de korte zijkant maar men gebruikt ook wel een langwerpige spleet aan de lange kant. In Ghana zijn het driehoekjes, om te voorkomen dat de doodshoofdvlinder naar binnen kan (Stephen Adjare, 1988). In Tanzania en in Congo wordt een kast met rechthoekige zijwanden gebruikt, wat het voordeel van een groter volume oplevert. Dit is nodig omdat de vegetatie daar veel rijker is. De bijen bouwen de raten doorgaans alleen vast aan de bovenkant van de zijwanden vast en die kunnen gemakkelijk losgesneden worden. Ook de vorm en het volume verschillen nogal eens, en natuurlijk de materialen. Hout kan vervangen worden door bamboe met klei, klei of as gemengd met koeienstront, door riet, rafia, plastic en allerlei mogelijke mengsels.
Veel informatie is te vinden in de boeken van Eva Crane, Bees and Beekeeping (1990) en History of World Beekeeping and Honey Hunting (1999), alsmede in The Golden Insect van Stephen Adjare (1988) en de boeken van Kigatiira in Kenia en Paul Latham in Congo.
Voor meer informatie over de vele voordelen van het gebruik van top-bar hives in tropische gebieden of het gebruik ervan in Nederlands kan men een lezing aanvragen of kontact opnemen met Marieke Mutsaers (http://www.trichilia.nl, e-mail: marieke.mutsaers@planet.nl).
Citaat uit Bijen mei 1985 met als titel "Kenya, Grote mogelijkheden voor de bijenteelt"
Nog steeds is de traditionele bijenteelt overheersend en worden bijenvolken gehouden in cilindervormige behuizingen van allerhande materiaal. Over bijenteelt in de ware zin des woords valt eigenlijk niet te spreken en het zijn nog steeds de bijen die door hun ontwikkeling bepalen of de “bijenman” zal komen om het nest open te breken en de raten met broed en honing te verwijderen. Deze handelwijze heeft uiteraard een negatieve invloed op de produktie van honing en was en op het totale bijenbestand. Om deze situatie in positieve zin te doorbreken werd in 1971 een bilateraal verdrag gesloten met Canada en na veel vruchtbaar denkwerk is een model bijenkast ontwikkeld die uitermate geschikt is voor gebruik in landen met een beperkt financieel vermogen. Het is de Kenya top-bar-hive (de boven-latjeskast) zoals eerder beschreven in het Groentje van december 1982 met als hoofdkenmerken “niet duur, losse latjes waaraan de raten worden gebouwd en met eenvoudige middelen in elkaar te zetten” . In de afgelopen jaren zijn reeds meer dan 100.000 exemplaren onder de plattelandsbevolking gedistribueerd en een toenemende honingproduktie valt nu reeds waar te nemen. Volgens het ministerie tot bevordering en ontwikkeling van kleinvee bezit Kenya de mogelijkheid jaarlijks 80-100.000 ton honing te produceren en 8-10.000 ton was. Met de huidige traditionele manier van bijen exploiteren liggen de cijfers veel lager nl. 10.000 ton honing en 300 ton was jaarlijks. Volgens de heer Boniface Kinyua Njagi, leider van de sectie bijenteelt te Lenana, worden de top-bar-hives op een hoogte van 90 cm boven de grond tussen palen aan een touw gehangen, zodat de volken niet zo eenvoudig door honing-etende vijanden kunnen worden benaderd. Ook in Kenya wordt de imker aangemoedigd bijenplanten rond de bijenstal te zaaien/planten. In de top-bar-hive kunnen 26 latjes worden gehangen met een latbreedte van 32 mm. Door de losse bouw wordt een volk niet meer in z’n geheel uitgebroken, maar worden alleen de raten gevuld met honing verwijderd om te worden uitgeperst.
Datering
Heden
Voorkomen
In veel Afrikaanse landen waaronder Nigeria, Kenia, Zimbabwe, Tanzania, Congo .
Externe links
foto's vanaf Marieke Mutsaers
Een mooi stuk raat, verzegeld en dus gereed voor de oogst.